در دنیای امروز که تهدیدات سایبری هر روز پیچیده تر می شوند، استفاده از راهکارهای امنیتی مختلف برای محافظت از زیرساخت های فناوری اطلاعات ضروری است. دو عنصر کلیدی در این حوزه، فایروال های شبکه و فایروال های برنامه های کاربردی وب (WAF) هستند. در این مقاله به معرفی، بررسی ویژگی ها و مقایسه این دو فناوری می پردازیم.
فایروال یکی از اصلی ترین و اساسی ترین ابزارهای امنیت شبکه است که برای نظارت، کنترل و فیلتر کردن ترافیک ورودی و خروجی شبکه بر اساس مجموعه ای از قوانین تعریف شده طراحی شده است. فایروال را می توان به عنوان یک سد دفاعی هوشمند در نظر گرفت که میان شبکه داخلی (امن) و شبکه های خارجی (مانند اینترنت) قرار می گیرد و از دسترسی های غیرمجاز جلوگیری می کند.
فایروال ها معمولاً در لبه شبکه (network perimeter) و در نقطه ای قرار می گیرند که ترافیک بین شبکه های داخلی و خارجی عبور می کند. با قرارگیری در این موقعیت حیاتی، فایروال مانند یک دروازه نگهبان عمل می کند که تنها ترافیکی را که مجاز باشد، اجازه عبور به داخل یا خارج شبکه می دهد.
فایروال می تواند در سطوح مختلف مدل OSI فعالیت کند:
بنابراین، فایروال ها به عنوان اولین خط دفاعی در معماری امنیتی شبکه شناخته می شوند و نقش بسیار مهمی در جلوگیری از نفوذ مهاجمان، بدافزارها، حملات DDoS و دسترسی های غیرمجاز ایفا می کنند.
WAF یا فایروال برنامه های کاربردی وب یک ابزار امنیتی تخصصی است که برای محافظت از برنامه های تحت وب در برابر حملات هدفمند به لایه کاربردی (Application Layer) یا Layer 7 در مدل OSI طراحی شده است. این نوع فایروال برخلاف فایروال های سنتی یا حتی نسل جدید که عمدتاً ترافیک در سطح شبکه و انتقال را بررسی می کنند، تمرکز اصلی اش روی تجزیه و تحلیل ترافیک HTTP و HTTPS و شناسایی رفتارهای مخرب در سطح اپلیکیشن است.
WAF مانند یک محافظ جلوی در ورودی برنامه های وب قرار می گیرد و تمام درخواست ها و پاسخ های HTTP/ HTTPS بین کاربران و سرور وب را بازرسی می کند. هدف اصلی آن جلوگیری از سوءاستفاده از آسیب پذیری هایی است که ممکن است در کد برنامه، پیکربندی یا منطق پردازشی وب اپلیکیشن وجود داشته باشد.
WAF با استفاده از مجموعه ای از قوانین امنیتی (Security Ruleset)، تلاش می کند تا حملاتی مانند:
و بسیاری دیگر از حملات سطح لایه ۷ را شناسایی و مسدود کند. این فایروال می تواند درخواست ها را نه تنها بر اساس ساختار، بلکه با بررسی محتوای واقعی پارامترها، کوکی ها، URLها و هدرها تحلیل کند.
WAF معمولاً بین کاربران نهایی (Client) و سرور برنامه های وب (Web Server) قرار می گیرد؛ به گونه ای که تمام درخواست های کاربران ابتدا از فیلتر WAF عبور کرده و در صورت معتبر بودن، به سرور اصلی منتقل می شوند. این موقعیت به WAF امکان می دهد تا هرگونه تهدید احتمالی را پیش از رسیدن به اپلیکیشن شناسایی و خنثی کند.
در معماری امنیتی مدرن، استفاده هم زمان از فایروال شبکه و فایروال برنامه های تحت وب (WAF) یک نیاز ضروری است، چرا که این دو ابزار امنیتی با وجود شباهت ظاهری در نام، عملکردها و اهداف بسیار متفاوتی دارند. در این بخش به بررسی تفاوت های کلیدی، نقاط قوت و نقش مکمل آن ها در زیرساخت امنیتی سازمان می پردازیم.
۱. سطح عملکرد و تمرکز
فایروال های سنتی و حتی نسل جدید (NGFW) عمدتاً در لایه های پایین تر مدل OSI یعنی لایه شبکه (Layer 3) و لایه انتقال (Layer 4) فعالیت می کنند. وظیفه اصلی آن ها کنترل دسترسی به منابع شبکه بر اساس IP، پورت، پروتکل و گاهی برنامه ها است. این نوع فایروال ها برای جلوگیری از نفوذهای پایه ای، اسکن پورت، حملات DDoS ابتدایی و فیلتر ترافیک ناخواسته استفاده می شوند.
در مقابل،WAF در لایه کاربردی (Layer 7) فعالیت می کند و به طور خاص بر ترافیک HTTP/HTTPS تمرکز دارد. هدف آن محافظت از برنامه های تحت وب در برابر تهدیداتی است که به واسطه آسیب پذیری های موجود در کد یا منطق اپلیکیشن ایجاد می شوند؛ مانند SQL Injection، XSS، و حملات رباتیک پیشرفته.
۲. نوع تهدیدات
فایروال ها توانایی مقابله با تهدیدات شبکه محور را دارند. آن ها مانع اتصال غیرمجاز، اجرای سرویس های مشکوک، عبور بدافزارها در لایه شبکه، و در نسل جدید، شناسایی برنامه ها و کاربران خاص می شوند.
در مقابل، WAF برای شناسایی و خنثی سازی حملات هدفمند به اپلیکیشن ها تحت وب طراحی شده است. حملاتی که ممکن است کاملاً قانونی به نظر برسند، اما درواقع پارامترهای درخواستی را به گونه ای دست کاری می کنند که باعث تخریب، نشت داده یا دور زدن احراز هویت شود.
۳. محل استقرار
فایروال ها معمولاً در لبه شبکه (perimeter) یا بین نواحی مختلف یک شبکه (مثل بین LAN وDMZ) قرار می گیرند تا ترافیک کلی را کنترل کنند.
WAF ها بین کاربران و سرورهای وب قرار می گیرند، یعنی دقیقاً در مسیر ترافیک وب قرار دارند. این موقعیت به WAF امکان می دهد تا تمام درخواست های HTTP را پیش از رسیدن به برنامه وب تحلیل کند.
۴. قابلیت های پردازشی و تحلیل
فایروال های نسل جدید از قابلیت هایی مانند شناسایی برنامه (Application Control)، بازرسی عمیق بسته ها (DPI)، شناسایی کاربران، تحلیل تهدیدات، و ادغام با سیستم های تشخیص نفوذ (IDS/IPS) پشتیبانی می کنند. اما همچنان بیشتر برای کنترل مسیرهای ارتباطی و سطح دسترسی طراحی شده اند.
WAF برخلاف آن، تمرکز خود را بر روی ساختار و منطق داده های لایه ۷ قرار می دهد. این ابزار می تواند پارامترهای فرم ها، کوکی ها، هدرها، و حتی پاسخ های سرور را تحلیل کرده و جلوی حملات پیچیده ای را بگیرد که از دید فایروال ها پنهان می مانند.
۵. نقش مکمل در امنیت
فایروال و WAF به هیچ وجه رقیب یکدیگر نیستند؛ بلکه نقش های مکمل در معماری امنیتی ایفا می کنند. یک فایروال شبکه ممکن است جلوی دسترسی غیرمجاز به سرور وب یا برخی حملات وب را با IPS خود بگیرد، اما نمی تواند به طور کامل و دقیق محافظت وب را انجام دهد یا تشخیص دهد که یک درخواست معتبر HTTP دارای بار مخرب است یا خیر. در مقابل، WAF می تواند از درون درخواست ها حملات را شناسایی کند، اما فاقد دید در سطح پایین شبکه است.
بنابراین، استفاده هم زمان از این دو ابزار، پوشش امنیتی چندلایه و جامع تری برای سازمان ایجاد می کند؛ از سطح زیرساخت تا سطح اپلیکیشن.
در دنیای امروزی که تهدیدات سایبری به طور فزاینده ای پیچیده و چندلایه شده اند، تنها تکیه بر یک نوع فایروال کافی نیست. فایروال شبکه و WAF هرکدام بخش خاصی از حملات را شناسایی و دفع می کنند. سازمان هایی که به دنبال امنیت جامع هستند، باید از هر دو فناوری به صورت مکمل استفاده کنند تا هم از زیرساخت های شبکه و هم از اپلیکیشن های تحت وب خود در برابر حملات محافظت کنند.
![جعفر قنبری شوهانی](data:image/svg+xml;utf8,<svg xmlns="http://www.w3.org/2000/svg" width="120" height="120"></svg>)